Het Parool, zaterdag 23 september 2017

Recensie Ronelda S. Kamfer – Mammie

Dieuwertje Mertens

In Mammie dicht de Zuid-Afrikaanse dichter Ronelda S. Kamfer (1981) over haar onlangs overleden moeder en hoe het haarzelf en haar omgeving sindsdien vergaat. Dat doet ze op openhartige wijze en zonder voorbehoud. Het overlijden van mammie maakt van alles los.

Kamfer dicht in Lage levens: ‘er was een vrouw in mijn leven/ die zo vaak was verraden/ dat haar hart een cirkel was/ ze wreef haar vernederingen/ samen met haar badolie/ in haar huid/ ze was mijn moeder/en ze leerde mij/om niet van mezelf/ te houden‘

Het verdriet om het overlijden van haar moeder staat niet op zichzelf, maar is geworteld in de samenleving waarin Kamfer opgroeide en nog steeds verkeert: een Zuid-Afrika waar de apartheid nog niet is verdwenen en de verschillen tussen arm en rijk groot zijn, maar bovenal een onveilige plek waar verkrachting, criminaliteit en geweld deel van het dagelijks leven zijn.

In luchthartige anekdotes geeft Kamfer die achtergrond onomwonden prijs, zoals in Getuigenis, waarin een vriendin tijdens de Vaderdagsdienst in de kerk hoog opgeeft over haar lieve vader, tot ze de verteller aankijkt. Ze herinneren zich beiden afgelopen vrijdag, toen vader zijn dochter op bed verkrachtte: ‘(..) de pastoor zei/ dat ze haar vader een knuffel moest geven/ iedereen klapte/ ik boog mijn hoofd en kraste het gezicht/ van de lieve Jezus uit mijn kinderbijbel’.

De dichter gebruikt geen mooie, grote woorden. Haar taalgebruik is zonder opsmuk. In elk gedicht schuilt het gevaar net onder de oppervlakte. Kamfer maakt het op meedogenloze wijze zichtbaar. Toch moeten de gedichten het niet alleen hebben van hun shockeffect. De ingewikkelde en liefdevolle relatie tussen een moeder en een dochter schuilt juist in de kleine dingen: een zwijgzaam samenzijn of de gesprekken over anderen. En dan komen de zinnen die bijblijven, zoals: ‘want als een moeder sorry zegt/ is het alsof God naar de aarde afdaalt/ en een kroon op je hoofd zet‘.

Kamfers poëzie stemt nederig en roept soms ook ongemak op, zeker als je leest vanuit een geprivilegieerde positie (geen slachtoffer van racisme of geweld). De dichter spot met de kleurlingen (halfbloedjes) en millennials voor wie de zwarte achtergrond een mode-uiting is: zij behoren tot de ‘conscious movement‘, ‘ze zijn trendy’, dicht ze bitter.

Ze zouden beter moeten weten. De Zuid-Afrikaanse laat de lezer zien hoe het er echt aan toegaat in haar leefwereld. In het slotgedicht is haar zus vermist: ‘(..)ze is aan de drugs/ ze steelt/ ze papt aan met gangsters/ ze heeft haar kind bij mij achtergelaten(..)‘ Om maar aan te geven: ze heeft haar ‘Mammie’ hard nodig, eigenlijk is ze onmisbaar.

Fictie Ronelda S. Kamfer, Mammie, Vertaald door Alfred Schaffer, Podium, €21,50. ****