Kritische blik op de verhouding tussen blank en zwart in Amerika

Dieuwertje Mertens

Ifemelu keert na dertien jaar in Nigeria als Americanah (zo worden de ‘veramerikaanste’ Nigerianen genoemd die na een verblijf in de VS terugkeren), waar haar jeugdliefde Obinze na een mislukte immigratiepoging woont. De gelijknamige roman van de Nigeriaanse succesauteur Chimamanda Ngozi Adichie (1977) die zelf aan Yale University studeerde, laat zich niet alleen lezen als een verhaal over liefde en migratie, maar is tevens een scherpe cultuurkritiek.

Met de blik van buitenstaander neemt Ifemelu de verhoudingen tussen de blanke en zwarte Amerikanen en die van de verschillende klassen in Nigeria onder de loep. Dat doet ze onder meer via haar blog: ‘Raceteenth or Various Observations About American Blacks (Those Formerly Known as Negroes) by a Non-American Black’.

Zodra je in Amerika komt, ben je niet langer Nigeriaan, Jamaicaan of Ghanees. ‘In America, you are black, baby.’ Ook als je in het land van herkomst niet als zwart werd gezien. Vergeet je komaf, blogt Ifelmu: ook al groeide je op met de privileges van een blanke, nu ben je zwart. En dat brengt verantwoordelijkheden met zich mee, zoals: voel je snel gediscrimineerd, ook al voel je je niet gediscrimineerd en blijf uit de buurt van crime scenes; je voldoet al snel aan het profiel van de dader[1].

Adichie heeft een groot talent voor het aan de dag leggen van misverstanden, verdekt racisme, (goedbedoeld) paternalisme en verborgen vooroordelen. Ze schrijft met humor, zonder te moraliseren, maar ook zonder te bagatelliseren. Het is juist die toon, die Americanah aantrekkelijk maakt.

Met name in de goed opgetekende dialogen komt naar voren hoe mensen worstelen met politieke correctheden en verborgen vooroordelen. Onvergetelijk zijn de gesprekken die Ifemelu voert op een feestje bij het blanke, welgestelde gezin bij wie ze op de kinderen past tijdens haar studie. De vrouw des huizes stelt haar voor als ‘Ifemelu uit Nigeria, oppas en vriendin’. Het nadrukkelijke ‘vriendin’ voelt al een beetje ongemakkelijk gezien de verstandhouding tussen die twee. Maar dan de enthousiaste reacties van de (louter blanke) genodigden: een stel is op een safari in Tanzania geweest, ze betalen nu de studie van de dochter van die ‘fantastische gids’, twee vrouwen doneren met liefde aan een kindertehuis in Botswana en een ander zit in het bestuur van een ontwikkelingsorganisatie in Ghana. Ifemelu voelt zich opgelaten en wenst op dat moment vurig aan de andere kant te staan: niet die van de ontvangende, maar van de gevende partij.[2]

Toch heeft Ifemelu het niet slecht voor elkaar: Ze studeert in Amerika, krijgt een goede baan en genereert een inkomen via haar succesvolle blog over ras, identiteit en afkomst. Kortom: ze leeft the American dream. Daartegenover staat het verhaal van haar jeugdliefde Obinze, die naar Londen gaat, in de illegaliteit belandt, door de immigratiedienst wordt opgepakt en op het vliegtuig terug naar Nigeria wordt gezet, waar hij uiteindelijk rijk wordt met vastgoed.

Draait het in Amerika vooral om het verschil tussen zwart en blank en het ontkennen van dat verschil, terug in het corrupte Nigeria worden de verschillen tussen de klassen benadrukt. Er blijkt een nieuwe economisch welvarend klasse opgestaan. Veel mensen met geld zijn corrupt en degenen zonder geld veelal bereid om corrupt te worden. Maar het is voornamelijk de positie van vrouwen die Ifemelu verwondert en frustreert: Een hoop Nigeriaanse vrouwen  van haar leeftijd zijn wanhopig op zoek naar een man en in de tussentijd zijn ze bijvrouw van welgestelde mannen in ruil voor geld en cadeaus.

Ifemelu, die in Amerika een transformatie heeft doorgemaakt, weet niet goed hoe ze zich tot haar nieuwe omgeving en Obinze moet verhouden. Wie is ze? En: In hoeverre wil ze zich aanpassen aan haar nieuwe omgeving? Ze blijkt eigenzinnig genoeg om er haar eigen draai aan te geven.

Americanah is een van de romans die aan bod komt bij de cursus De ander, over migratie en minderheden in de hedendaagse literatuur, die ik zal geven bij Het Literatuurhuis in Utrecht. De cursus begint op 6 maart. Je kunt je nog inschrijven via Het Literatuurhuis.

Chimamanda Ngozi Adichie; Americanah

Fiction

Anchor Books

588 blz.

(Dit boek is ook in Nederlandse vertaling verkrijgbaar, uitgegeven bij De Bezige Bij)

[1] Blz. 273

[2] Blz. 209