Het Parool, Boeken, zaterdag 1 december 2018

‘De apathie van de vrouwen wordt bestraft’

Dieuwertje Mertens

In het Amerika van de toekomst worden ‘Persoonswetten’ uitgevaardigd die de levens van vrouwen ernstig inperken. Haar roman Rode klok, waarschuwt Leni Zumas, kan zomaar werkelijkheid worden.

Dus we ontmoeten elkaar aan de tegenovergestelde uiteinden van deze dag,” zegt de Amerikaanse schrijver en feminist Leni Zumas (46). We spreken elkaar via Skype over haar dystopische roman Rode klok (Red Clocks), waarin de zogenaamde ‘Persoonswetten’ de levens van vijf vrouwen ernstig beperken: het recht op abortus, ivf en adoptie voor alleenstaande wensouders is komen te vervallen.

Zumas zit aan het bureau van haar zonovergoten werkkamer in Portland. De interviewer zit onder een lamp aan de eettafel met op de achtergrond een donkere tuin. Zumas verkeert in een staat ergens tussen woede en depressie in: haar roman kan zomaar werkelijkheid worden.

“Het is hier verschrikkelijk. Het gegeven dat de conservatief Brett Kavanaugh is benoemd als lid van het Amerikaanse Hooggerechtshof, heeft de weg vrijgemaakt voor de Conservatieven als het gaat om het terugdraaien van het recht op abortus.”

“Voor veel vrouwen in Amerika is het nu al onmogelijk om abortus te plegen, omdat ze te arm zijn of te ver van een kliniek vandaan wonen. Ik denk dat Trump zelf geen ideeën over abortus heeft. Hij maakt zich alleen druk om zijn populariteit. Maar iemand als vice-president Mike Pence, een fundamentalistische christen, zal er alles aan doen om abortus illegaal te maken en hij heeft nu de middelen om dat te laten gebeuren.”

“Aan het begin van de roman bevinden de personages zich in een apathische toestand, waaruit ze langzaam ontwaken, zodat ze de urgentie van hun problemen onder ogen moeten komen. Gaandeweg het verhaal zie je hoe deze apathie wordt bestraft. Maar de meeste vrouwen en mensen van onbepaald geslacht uit mijn eigen omgeving reageren altijd op mannelijke onderdrukking! Ik zou zeggen dat het vooral cisgender mannen zijn die onvoldoende op mannelijke onderdrukking reageren.”

“Toen ik 34 was, had ik geen partner en besloot ik dat ik als alleenstaande moeder een kind op de wereld wilde zetten. Ik kwam erachter dat ik het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) heb waardoor ik verminderd vruchtbaar ben. Ik kreeg zes ivf-behandelingen, die allemaal mislukten. Mijn ervaring met artsen was erg naar. Ze behandelden mijn lichaam als een object.”

“Nadat ik mijn huidige partner tien jaar geleden had ontmoet, besloten we opnieuw een poging te doen. Ook mijn tweede ervaring met artsen was slecht, ze bleven maar herhalen: de tijd raakt op, je bent te oud, je hoort je zorgen te maken. Ik was erg bang om oud te worden en geen kinderen te krijgen. Ik ben research gaan doen naar hoe er tegen vruchtbaarheid en gynaecologische behandelingen door de eeuwen heen werd aangekeken. Hysterie werd bijvoorbeeld gezien als een probleem van de baarmoeder, onvruchtbaarheid werd geweten aan een slechte geestelijke gesteldheid. Ik wilde hier een essay over schrijven, maar kwam erachter dat ik dit verhaal beter middels een personage kon vertellen. De Biografe werd geboren en zij vertelt over verminderde vruchtbaarheid en haar kinderwens. ”

“Omdat ik verschillende perspectieven op vruchtbaarheid wilde geven, werden ook al snel De Moeder en De Genezeres geboren. Ik laat maar een klein aantal perspectieven zien, want de vrouwen in mijn boek verkeren allemaal in een soort geprivilegieerde staat: ze zijn niet per se rijk, maar ze lijden ook geen honger en leven niet in oorlog.”

“Het uitdelen van etiketten begon als een experiment. Ik bewonder de roman Visitation van Jenny Erpenbeck, waarin de hoofdstukken zijn vernoemd naar de namen van de verschillende inwoners van een kleine gemeenschap aan het water; de Tuinier, de Architect, de Jeugdvriend. Ik probeerde iets soortgelijks bij de hoofdstukken van Rode klok en ik werd direct gegrepen door het effect: de reductie van een karakter tot haar rol. Dat zorgt inderdaad voor een kritische distantie: de lezer wordt uitgenodigd om te overdenken wat de consequenties zijn als je niet meer als individu, maar als generieke rolvervuller wordt gezien.”

“Ik zou een ‘heks’ omschrijven als iemand die dingen ziet en fenomenen erkent die andere mensen door sociale aanpassing niet kunnen verdragen, of er zelfs maar ontvankelijk voor zijn. Een heks is een visionair, een profetische antenne, iemand die het wonderlijke en het alarmerende onthult, vaak omdat ze op plekken komt waar wij niet durven te komen. Gin excuseert zich niet voor de manier waarop ze afwijkt van de norm. Ze probeert niet eens aan de norm te voldoen. Dat is waarschijnlijk wat mensen het meest bedreigend vinden.”

“Fictie is op haar best als het de scheuren en de gaten laat zien; de ambivalente, ambigue ruimtes. Ik ben blij te horen dat je het geen belerende roman vond. Ik heb nooit de intentie om een boodschap de wereld in te sturen: dat is geen goede fictie. Ik dacht ook niet: ik ga een feministische roman schrijven, maar ik kijk naar de wereld met een feministische blik, dus daar zal zeker iets van doorgesijpeld zijn.”

“O god, ja! Feminist zijn betekent voor mij dat ik de wereld door een kritische en nieuwsgierige lens bekijk, waarbij ik de kennis die ik heb naast me neerleg en verder probeer te kijken dan het gladde oppervlak, naar alle tegenstrijdigheden en complexiteiten die eronder liggen. Het is een vorm van generatieve en noodzakelijke scepsis.”

Leni Zumas woont in Portland, Oregon, waar ze doceert aan Oregon State University. Ze schreef eerder de verhalenbundel Farewell Navigator en de roman The Listeners. Red Clocks is door Time Magazine uitgeroepen tot beste boek van 2018. Zumas is volgend jaar te gast op het festival Winternachten, dat van 17 t/m 20 januari plaatsheeft in Den Haag.

‘