Literaire wereld wordt voorzichtiger en harder

Het Parool, PS Zaterdag 30 september 2017

Een optreden bij DWDD, een succesvolle blog, lovende recensies: om je boek aan de man brengen lijkt steeds meer nodig te zijn. En wat doe je als je eerste drie niet verkopen? ‘Niet iedereen kan doorgaan.’

Dieuwertje Mertens, afbeelding: Lotte Bronsgeest

Romanschrijvers die na meerdere titels nog geen grote verkoopsuccessen hebben geboekt, hebben het moeilijk in de boekhandel en bij de uitgever. Ze lijken het af te leggen tegen debutanten en bekende auteurs. Redacteuren zwijgen hier discreet over en uitgevers geven – begrijpelijkerwijs – geen cijfers.

Schrijver Marieke Groen wist wel hoe laat het was toen haar uitgever haar anderhalf jaar geleden uitnodigde voor een kop koffie, nadat ze had gevraagd om een intentieverklaring voor een nieuwe roman. Na drie boeken zegde Thomas Rap de samenwerking op. Van haar laatste roman waren slechts 400 exemplaren van een oplage van 1000 verkocht en haar vorige romans waren ook al geen verkoopsuccessen.

‘Je bent zo goed als je laatste boek heeft verkocht. Ik heb me lang ontzettend geschaamd’

Na het gesprek ging Groen naar huis. Ze deed alle exemplaren van De andere familie Klein (2015) in een doos en zette die in de berging. “Het was het beste boek dat ik tot nu toe had geschreven, maar ik begon er een hekel aan te krijgen. Je bent zo goed als je laatste boek heeft verkocht. Ik vroeg me af of ik nog wel schrijver was. Ik heb mij heel lang ontzettend geschaamd, tot ik er openhartig mee naar buiten trad. Veel auteurs spraken mij aan, omdat ze hetzelfde hadden meegemaakt. Er wordt nauwelijks over gesproken, maar het kleine en middensegment van auteurs is aan het verdwijnen. Alleen de bestsellers en hippe debutanten blijven over.”

Hoewel het niet slecht gaat met de verkoop van boeken, is de verkoop van literaire fictie de afgelopen vijf jaar afgenomen, blijkt uit Boekwerk Monitor 2017 – De Markt. Een relatief kleine groep toptitels zorgt voor vijftig procent van de totale boekverkoop. Er is sprake van zogenoemde ‘bestsellering’ binnen alle genres, dat wil zeggen dat een kleiner deel van de titels zorgt voor een groter deel van de verkoop.

Restpartijen

In navolging van de markt zijn uitgevers minder (fictie)titels per jaar gaan uitgeven. Zo gaf De Bezige Bij twee jaar geleden nog 250 titels per jaar uit, nu zijn dat er 150. Ook zijn de oplages kleiner geworden, zodat er geen enorme restpartijen ontstaan en er geen grote voorraden hoeven worden opgeslagen, want ook dat is duur.

“Uitgevers zijn sinds de boekencrisis in 2010-2011 eerlijker geworden over de commerciële gronden van de uitgeverij,” zegt Mark Beumer, hoofd verkoop bij De Bezige Bij, waar Thomas Rap ook toe behoort. “Van de liefde voor literatuur alleen kunnen we niet leven.”

Voordat de nieuwe titels zijn verschenen, gaat hij met zijn team bij de boekhandel langs om te pitchen, in de hoop dat de boekhandelaar zo veel mogelijk exemplaren inkoopt. “Boekhandelaars zijn steeds meer genoodzaakt zich te focussen op de grote namen. Stel je voor dat de toptitels uitblijven, dan red je het niet als uitgever. Voor een auteur uit het middensegment is het in de huidige markt lastig voet aan de grond te krijgen,” zegt hij.

“Natuurlijk moet je als uitgever ook de ruimte creëren om te bouwen aan een schrijverschap. Een goed voorbeeld is Alfred Birney bij De Geus: voordat hij de Libris Literatuurprijs voor De tolk van Java won, was hij geen bekende auteur. Hij heeft dertien boeken geschreven voordat hij uiteindelijk succes kreeg.” Hoeveel auteurs bij De Bezige Bij moeten vertrekken vanwege tegenvallende verkoop, kan Beumer niet zeggen: “Er zijn ook auteurs die er zelf voor kiezen weg te gaan, omdat ze ergens anders denken beter tot hun recht te komen.”

Smaak

Steeds meer romanschrijvers die geen contract meer van een uitgever krijgen voor een derde of vierde boek, kloppen aan bij agenten in de hoop een nieuw onderkomen te vinden, merkt ook literair agent Lolies van Grunsven. “Vaak kan ik weinig voor ze betekenen. Als ik hun vierde boek ergens moet onderbrengen en voor de eerste drie is al weinig belangstelling geweest in de pers en de verkoopaantallen waren gering, heeft het weinig kans van slagen bij andere uitgevers. Die kennen de cijfers ook. De literaire wereld is in die zin harder geworden.”

“Voor het middensegment moet je door de stroop zwemmen. Dat geldt voor de uitgever, de boekhandelaar, maar ook voor de schrijver.” Volgens Maarten Asscher, directeur van Boekhandel Athenaeum, is dat geen nieuwe ontwikkeling: “Er zijn eigenlijk maar twee categorieën schrijvers die potentieel goed verkopen: grote, succesvolle auteurs als Tommy Wieringa, Nelleke Noordervliet, Adriaan van Dis. Én nieuwe schrijvers, want zij zouden weleens een enorme verrassing kunnen zijn. Niet iedereen kan doorgaan met schrijven als de kwaliteit van het werk niet op een of andere manier wordt erkend.”

Oda Ritsema van Eck, accountmanager fictie bij Singel Uitgeverijen, denkt dat het middensegment kleiner wordt. “Een debutant heeft meer kansen dan een auteur die zijn derde roman uitgeeft.” Uit ervaring weet zij dat de boekhandel minder snel titels afneemt van auteurs die weinig verkopen. “Wat helpt is als we al kunnen zeggen dat er media-aandacht is, bij voorkeur een televisieoptreden. Maar dan nog kan de boekhandel zeggen: we wachten het wel af.”

En als zo’n titel dan toch in de boekhandel terechtkomt, moet deze snel succes oogsten, want een boek ligt gemiddeld maar drie à vier maanden in de winkel. “De rol van de boekhandelaar is belangrijker geworden,” zegt Caspar Dullaart. Als accountmanager fictie bij Atlas Contact probeert hij bij het pitchen van nieuwe titels te zoeken naar overeenkomsten in de smaak van de boekhandel, want die wil zich in toenemende mate onderscheiden door een persoonlijk stempel op de winkel te drukken.

Dat hangt volgens Asscher allemaal samen met de emancipatie die de boekhandelaar heeft doorgemaakt: “Kijk naar het boekenpanel van DWDD, de mening van de boekhandelaar doet ertoe. Hij is niet langer de laatste schakel in het proces, maar de eerste die het publiek in contact brengt met het boek.” Toch is het ook voor de boekhandel hard werken om een boek verkocht te krijgen: “Vandaar de permanente stroom activiteiten, de aanschaf moet een beleving zijn.”

Netflix

Voor de verkoop van een boek is het ontzettend belangrijk om zo breed mogelijk zichtbaar te zijn. Goede besprekingen, ‘4 of 5 sterren’, zichtbaarheid in de bladen, op televisie (bij voorkeur in DWDD), op festivals, in boekenclubs, blogs, op sociale media. “Lezers maken veiliger keuzes: het boek moet van alle kanten zijn aanbevolen,” zegt Ritsema van Eck. “En Netflix is een stevige concurrent voor een goede roman.”

Is er sprake van literaire verschraling in de boekhandel? “Ja,” zeggen Beumer, Van Grunsven en Dullaart. Ritsema van Eck twijfelt: “Kwaliteit staat hoog in het vaandel. Lezers hebben wel interesse in een mooi vormgegeven uitgave. Onze reeksen Privédomein en Perpetua doen het goed.” Non-fictie en dode auteurs? “Tja,” zegt ze.

Maar wat gebeurt er met de auteurs die geen onderdak meer vinden bij hun uitgeverij? Dat onderwerp ligt gevoelig. “Sommigen worden boos op de uitgeverij,” zegt Beumer. “Anderen vinden een kleinere uitgeverij, ze gaan in eigen beheer uitgeven of ze stoppen.” Ritsema van Eck: “Ze moeten een lange adem hebben. Sommige auteurs komen alsnog bovendrijven.”

Groen heeft lang nagedacht of ze nog een schrijver is. Het antwoord is ja. Ze geeft de hoop nog niet op. “Ik heb in totaal acht boeken geschreven, dus ik kan niet zomaar stoppen. Ik probeer nu via een crowdfundingsactie een boek uit te geven: De Frietsteeg en andere stukken. Het is verzameling van de beste stukken die ik de afgelopen tien jaar op mijn blog heb gepubliceerd met illustraties van Wilma de Bock.” Ze komt nog een paar honderd euro tekort*.

Oplages kunnen variëren van 150 tot in extreme gevallen 5 miljoen voor een bestsellerauteur als Dan Brown. Ook wordt er steeds vaker gebruik gemaakt van printing on demand. Distributeur Centraal Boekhuis heeft naast een opslag van 115.000 titels een 24 uursservice. Zo kan snel aan een onverwachte vraag worden voldaan. Bijvoorbeeld als boekhandelaren massaal gaan inkopen nadat het boekenpanel van DWDD een boek heeft aanbevolen.

• Marieke Groen heeft ondertussen middels crowdfundingsactie het benodigde bedrag binnengehaald.