Over taal vs. terreur

Frank Westerman meets Mohsin Hamid tijdens Writers Unlimited in Den Haag. Gespreksleider: Chris Keulemans.

Kan taal een oplossing bieden bij geweld? Oftewel: kan een pen een wapen zijn? Deze vraag is zo idealistisch en naïef, dat de setting waarin hij gesteld wordt natuurlijk alleen een literair festival kan zijn. In een donker zaaltje, gevuld met vredelievende lezers, waarvan het merendeel de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt, is geweld mijlenver weg. Dat neemt niet weg dat de besproken voorbeelden uit het leven zijn gegrepen.

Frank Westerman haalt een voorbeeld aan uit zijn non-fictie boek Een woord een woord , waarin hij zoekt naar een weerwoord op terreur.  Bij de treinkaping bij De Punt in 1977 werd in eerste instantie niet de marine ingezet, nee, de Nederlandse overheid stuurde psychiaters om met de Molukse treinkapers, ‘die we nu gewoon terroristen zouden noemen’, te praten. De zogenoemde ‘Dutch approach’, die inhield dat je in gesprek ging met terroristen en niet meteen geweld inzette, werd over de hele wereld beroemd. Psychiater Dirk Mulder, één van de twee onderhandelaars, had het uitgangspunt dat de treinkapers een ‘mentale erectie’ hadden en zoals iedereen weet; ‘erecties houden geen stand’. Mulders tactiek om de angel eruit te halen was luisteren, simpelweg luisteren. En als iemand zijn verhaal kwijt kan en wordt gehoord, is het voor die persoon moeilijk om tot geweld over te gaan.

Verhalen kunnen helpen, al is het maar om de impuls om wraak te nemen uit te stellen, denkt ook Mohsin Hamid, die met zijn roman The reluctant fundamentalist – een inkijkje geeft in de gedachten van de Pakistaanse Changez die zich na 9/11 niet meer thuis voelt in Amerika en zich probeert te zuiveren van de invloeden van een volk waarin hij de onderdrukker herkent.

Hamid: ‘Iedere jonge jongen wil James Bond zijn, maar bij donkere jongens zeggen we: dat kan niet, je voldoet niet aan het profiel. Als je opgroeit in een situatie waarin het onmogelijk is om een held te zijn, sluit je je aan bij IS, want daar is wel ruimte om een held te zijn. We moeten ons niet afvragen: hoe kunnen we voorkomen dat jongeren radicaliseren? De vraag is: Hoe kunnen we blanke (Nederlanders) laten inzien dat ze niet superieur zijn en dat minderheidsgroeperingen al lang niet meer in de minderheid zijn?’

Westerman vertelt hoe hij drie jaar geleden met zijn twaalfjarige dochter naar een demonstratie op De Dam ging als steunbetuiging aan de nabestaanden en ter nagedachtenis van de slachtoffers van de aanslag op Charlie Hebdo. Hij stond daar, hield een bord in de lucht – ‘de pen is machtiger dan het zwaard’ – en vroeg zich af: geloof ik dat echt? Een eenduidig antwoord op die vraag heeft hij niet, behalve dit: alleen het vraagteken haalt ons weg bij geweld.