Het stokje van den magiër

Het Parool, zaterdag 15 september 2018, Boeken

Slauerhoff nog steeds urgent

Dieuwertje Mertens

Dichter-scheepsarts Jan Slauerhoff (1898-1936) zou vandaag zijn verjaardag gevierd hebben. Nu, 82 jaar na zijn dood, verschenen eveneens de herziene Verzamelde gedichten met nooit eerder verschenen gedichten, bezorgd door Hein Aalders en Menno Voskuil en de herziene Slauerhoff Biografie van Wim Hazeu ‘met aanvullingen, correcties en stilistische aanpassingen’. Zowel de gedichten als de persoon Slauerhoff, ‘Slodderhoff’, ‘Slau’ laten een ongekende ‘demonische’ levenslust zien die hem een kleine eeuw na zijn dood nog steeds urgent en onvergetelijk maken.

‘Voor Slauerhoff b.v. zijn kachels en vrouwen even poëtisch, want hij heeft het stokje van den magiër, hij raakt de gewoonste dingen aan, en ze gaan trillen met een vreemd geluid. (..) Hij schrijft met een vrouwelijk raffinement, toch slordig; maar er onder is de donkere stem van het bloed, en dat is toch eigenlijk de poëzie’, zei dichter Hendrik Marsman in een interview in 1927 (Slauerhoff, een biografie).

Een kleine eeuw later zijn Slauerhoffs gedichten nog net zo geliefd. Als één van de meest gebloemleesde dichters zijn een aantal van zijn gedichten klassiekers geworden. Denk aan Voor de verre prinses (‘Wij komen nooit meer saam:/De wereld drong zich tussenbeide.(..)’) Of Wooninglooze (‘Alleen in mijn gedichten kan ik wonen (..)’ ).

Het laatste gedicht geeft veel van het karakter van de dichter prijs. Slauerhoff had een onrustige natuur en een beruchte reputatie als reiziger, druggebruiker en rokkenjager. Hij hield van vrouwen (daarom had hij er ook zoveel), maar kon zich niet binden. Hij vreesde zijn drift om te schrijven te verliezen door zich vast te leggen.

Toch probeert hij zijn hele leven zijn verstandhouding tot de liefde in gedichten te duiden in zinnen als ‘Een liefdesbrief is beter dan het lief’ En: ‘Arm hartje, klaag maar:/De liefde is eindeloos wreed,/Je krijgt haar niet en haat ze/Of je krijgt haar wel en dan gaat ze (..)’ Aan zijn latere roerige huwelijk met zijn grote liefde danseres Darja Collins, leed hij ontzettend. Des te meer omdat zij degene was die zich niet volledig liet bezitten.

Hazeus kloeke biografie, waarvan de eerste druk in 1995 verscheen, is een feiten- en anekdoterelaas dat zich vooral laat kenmerken door de zuivere afstand van de biograaf die handel en wandel van de reislustige dichter die hartstochtelijk bemind, bewonderd en gehaat werd nauwgezet beschrijft. Meer betrokkenheid van de auteur had in deze biografie niet misstaan, maar tegelijkertijd verschaft hij de lezer voldoende inzicht verschaft om zelf zijn conclusies te trekken.

Zo citeert Hazeu scheepslieden die scheepsarts Slauerhoff op handen droegen, omdat hij er alles aan deed om hen in goede gezondheid te helpen, waar hij weerzin voelde jegens de rijke passagiers. Zijn goede vriendin, dichter Jo Landsheer, prijst zijn invoelende karakter (hij begreep de vrouwelijke aard zo goed). Maar hij hield eveneens van sarren. Dichter en criticus Jan Greshoff: ‘Slauerhoff was van natuur en met graagte: een pestkop. Ik heb hem zelf bezig gezien toen hij, alléén om Eddy du Perron te treiteren, vliegen doodklapte tussen de bladzijden van Du Perron’s kostbaarste luxe-uitgaven.”

Dat karakter vol tegenstellingen komt ook terug in zijn poëzie, waar het sensitieve en het botte, het romantische en het cynische, het vormvaste en het slordige (doorbreken van rijmschema’s e.d) elkaar afwisselen. Slauerhoff, die zoals hij in een kritiek op van het werk Beversluis met zijn ‘gedichten vol gedachten’, schreef: “Sensueele en heftige aandoeningen daarentegen vormen hun vers zelf. Zij breken de strophen, verstooten het rhytme en bemeesteren hijgend hun eenigen eigen vorm.”

Die weigering zich te voegen naar het volmaakte, is onweerstaanbaar. En in die dwarse aard ligt natuurlijk de aantrekkingskracht van poëzie én persoon besloten. De niet eerder ontsloten gedichten die Aalders en Voskuil toevoegden aan Verzamelde gedichten blijken niet zozeer onmisbaar, want het zijn niet per se zijn beste en het zijn er al zoveel, maar ze maken dit fantastische naslagwerk wel compleet.

****Verzamelde Gedichten, J Slauerhoff, bezorgd door Hein Aalders en Menno Voskuil, 34,99

****Slauerhoff Biografie, Wim Hazeu, Arbeiderspers, 33,99