Het Parool, Boeken, 30 maart 2019

Een hand die verzamelt en classificeert

Door Dieuwertje Mertens

‘Een archief kan niet zonder archivaris, een hand die verzamelt en classificeert,’ is één van de motto’s van het eerste deel van Archief van verloren kinderen van Valeria Luiselli. In haar nieuwe roman is dat precies wat ze probeert te doen: orde scheppen in situaties die haar te veel dreigen te worden, zoals een ontsporend huwelijk en de vermissing van Mexicaanse kindvluchtelingen.

Het is niet voor het eerst dat Luiselli schrijft over de verschrikkingen die migranten aan de Mexicaans-Amerikaanse grens moeten doorstaan. Veel echo’s van de essaybundel Vertel me het einde (naar de vraag van één van haar kinderen, die wil weten hoe het een vluchteling bij de grens vergaat) weerklinken in Archief van verloren kinderen, ware het niet dat de vluchtelingen nu zijn ingebed in een groter verhaal over ontworteld zijn.

Centraal staat een samengesteld gezin: een Mexicaanse moeder (die veel wegheeft van Luiselli zelf) en dochter en een Amerikaanse vader en zoon. Het werk van de ouders, deelnemers aan een groot project om de stad New York in soundscapes te vatten, heeft hen bij elkaar gebracht. Vier jaar leven ze samen in een appartement, tot het project is afgerond en de ouders op zoek moeten naar nieuwe projecten.

Kindvluchtelingen

Door uiteenlopende interesses treedt verwijdering tussen de ouders op: vader, sound scape artist (documentalist) van beroep, stort zich op de geschiedenis van de Apache-indianen. Moeder, documentairemaker, raakt geobsedeerd door de kindvluchtelingen die de grens bij Mexico over zijn gekomen. Ze wil op zoek naar de verloren dochters van een Mexicaanse vriendin.

Toch gaan ze met z’n allen op een roadtrip naar Arizona, op zoek naar de verhalen van de Apachen, geluiden opnemen ‘die meestal onopgemerkt blijven’. Onderweg luisteren ze op de radio naar het nieuws over de vloedgolf aan kindvluchtelingen die Amerika binnenkomen. Moeder leest voor uit een boekje getiteld Treurzangen voor verloren kinderen; een reeks dramatische allusies op bestaande verhalen over reizen en migratie van onder meer Joseph Conrad en T.S. Elliot.

De jongen heeft een polaroidcamera gekregen en vraagt zich af wat hij met de foto’s documenteert. ‘Hoewel we in de auto op een armlengte afstand van elkaar zitten, zijn we vier stipjes die niet onderling zijn verbonden – ieder op onze eigen plek, met onze eigen gedachten, ieder in stilte worstelend met wisselende stemmingen en onuitgesproken angsten’, schrijft Luiselli.

De ouders zijn gefocust op de onderlinge verschillen, maar de kinderen zien de overlap in interesses; de Apachen werden, net zoals de Mexicaanse kinderen, verdreven en uitgezet. Om de aandacht van hun ouders op te eisen, lopen de jongen van tien en het meisje van vijf weg. Ze gaan in hun eentje op zoek naar de vermiste dochters van de vriendin van hun moeder. De kinderen in het uiteenvallende gezin voelen zich net zo verloren als de Mexicaanse vluchtelingen.

Zeven dozen

Om de verhalen en obsessies van de gezinsleden te ordenen, is de roman opgebouwd als een archiefkast, waarin dozen met uiteenlopende archiefstukken zijn geplaatst. In de achterbak van de auto staan zeven dozen, respectievelijk hoofdstukken: doos een tot en met vier zijn van vader, doos vijf is van moeder, doos zes is van het meisje, doos zeven is van de jongen. En al die dozen zitten vol verhalen, citaten, verwijzingen, geluiden, muziekstukken, beelden.

Luiselli laat in Archief van verloren kinderen zien dat het loont om complexe, gelaagde verhalen op zo’n manier naar het papier te vertalen. Ze raadpleegt daarbij schrijvers als Susan Sontag en Ezra Pound en ontleent citaten en een aanpak aan hen. Stijl en middelen voegen zich naar het verhaal.

Als de kinderen onderweg zijn naar Echo Canyon, waar ze hopen hun ouders te treffen, ligt het vertelperspectief bij de jongen. In zijn haast om de bestemming te bereiken, ontbreken de punten in zijn zinnen. En in zijn archiefdoos – het laatste hoofdstuk – zitten de poëtische polaroids die hij onderweg maakte voor zijn zusje.

De hoogdravende en volstrekt originele aanpak van Luiselli maakt van de roman een intellectueel duizelingwekkend en hartverscheurend spektakel.