Het Parool, PS Boeken, zaterdag 6 juli

Romanreeks: De geschiedenis van het Spaanse verzet

Dieuwertje Mertens

De Spaanse schrijver Almudena Grandes werkt aan een zesdelige romanserie over het verzet tegen Franco. Het vierde deel De patiënten van dokter Garcí­a gaat over een netwerk dat nazi’s hielp te ontsnappen.

De Spaanse auteur Almudena Grandes (1960) begon na haar erotische debuutroman Episoden uit het leven van Lulu (1978) aan een omvangrijk project dat met recht haar levenswerk mag worden genoemd : ze wil de geschiedenis van het verzet tegen de rechtse dictator Francisco Franco, die van 1939 tot 1978 aan de macht was, voor de Spanjaarden ontsluiten. De patiënten van dokter Garcí­a is het vierde deel in de serie die uiteindelijk zes boeken zal moeten beslaan.

Ze won voor de roman de Premio Nacional de Narrativa, een van de belangrijke literaire prijzen in Spanje. De twee fictieve helden Guillermo (dokter Garcí­a) en Manuel ontrollen een smokkelnetwerk dat na de Tweede Wereldoorlog nazikopstukken via Spanje naar Argentinië hielp ontsnappen. De organisatie, onder leiding van falangiste Clara Stauffer, heeft echt bestaan.

Grandes, die intussen al in de afrondende fase van deel 5 van de serie is aanbeland, heeft vier jaar over de lijvige roman gedaan. Ze werd even opgehouden, omdat haar man zich verkiesbaar stelde namens de IU (Verenigd links) voor de gemeenteraadsverkiezingen in Madrid in 2015. Hij verloor nipt. Ze was er stuk van. Maar nu staat het er volgens haar goed voor in Spanje, want links is aan de macht; Pedro Sánchez van de PSOE is de minister-president.

“Nee, helemaal niet. Op dit moment zijn er veel politici die uit families komen die Franco steunden. Je kunt kinderen de zonden van hun ouders niet verwijten.”

“Het is belangrijk om een evenwicht te zoeken tussen de vrijheid die je als auteur nodig hebt en de historische werkelijkheid. Ik sta natuurlijk aan de kant van degenen die verzet hebben gepleegd, maar ik kan de waarheid niet manipuleren om gelijk te krijgen. De deelnemers aan het verzet zijn buiten de officiële geschiedenis gehouden. Tijdens het schrijven ben ik erg angstig geweest om fouten te maken, want dat kan hen beschadigen. Ik voel een grote verantwoordelijkheid. Veel lezers zijn dankbaar dat ik de geschiedenis van Spanje doorgeef. Omdat delen van de geschiedenis zijn verzwegen, gaan romans, films en fictie een rol vervullen die zij eigenlijk niet hebben. Toen ik begon met deze serie, voelde het als een privilege. In Spanje zitten we eigenlijk boven op een goudmijn en er zijn veel verhalen die nog niet zijn verteld.”

“Dat er in Spanje een netwerk bestond om nazi’s te laten ontsnappen is niet zo bekend. Het werd door Franco ontkend en ook de geallieerden wisten ervan, maar hebben niet erkend dat dit is gebeurd. Spanje is in zekere zin de dupe geworden van de Tweede Wereldoorlog: Franco zorgde in de ogen van de geallieerden in elk geval voor stabiliteit, dus ze wilden niet ingrijpen. Het is een zure en verdrietige geschiedenis die verborgen is gehouden voor de Spanjaarden, zodat zij zich niet slecht zouden voelen.”

Een van de opmerkelijkste verhalen in de roman is dat van Clara Stauffer. Zij werd in 1904 geboren als dochter van welvarende Duitse ouders en groeide op in Madrid. Samen met haar vriendinnen uit de hogere klasse in Madrid richtte Clara in 1933 de vrouwenafdeling van de Falange op; de Spaanse fascistische partij. Als Hitler aan de macht komt, onderhoudt ze nauwe contacten met de nazi’s. Na de Tweede Wereldoorlog zet ze een netwerk op dat duizend oorlogsmisdadigers helpt ontsnappen naar Spanje.

“Zij is een uitzonderlijke vrouw. Ze heeft zich met zoveel toewijding en liefde ingezet voor de slechte zaak, dat ik vaak denk dat als zij zich voor de goede zaak had ingezet, zij dan een heldin zou zijn geweest. Ze was erg rijk en heeft al haar vermogen uitgegeven aan dat netwerk. Clara had kasten vol met kleding en schoenen om de gevluchte nazi’s te kleden. Ze zorgde voor deze mannen, regelde dat ze de goede papieren zouden krijgen en overlaadde hen met een moederlijke liefde. Ze heeft overal succes in gekend, behalve in de liefde. Eigenlijk zijn wij het meest bang voor mensen die goede eigenschappen hebben en die toch slecht zijn. Toch ben ik haar niet gaan haten tijden het schrijven.”

‘In alle relaties speelt macht een rol. Degene die het meeste liefheeft, heeft het minste macht’

“Nee, nee, nee. Clara was heel modern. Samen met haar vriendinnen maakte ze deel uit van de high society van Spanje en ze viel voor het fascisme. Ze heeft politiek bedreven vanuit haar eigen overtuigingen. In elke politieke beweging kunnen monsters opstaan, maar ik geloof in de morele superioriteit van links, omdat het in de basis uitgaat van gelijkheid.”

“Hun relatie had veel te maken met de Spaanse Burgeroorlog. Op 18 juli 1936 pleegde een groep legerofficieren een staatsgreep om de republikeinse regering af te zetten. In de zomer is het in Madrid heel warm en dan gaan alle rijke gezinnen naar buiten de stad. Ik denk altijd dat dat ook een belangrijke reden is dat de staatsgreep toen plaatsvond, dat de coupplegers dachten: dan zijn onze families in elk geval veilig. Amparo zat op dat moment opgesloten in een stad in oorlog en Guillermo hielp haar uit medelijden. Hun relatie is een beetje pervers en vooral gebaseerd op seks.”

Lacht: “Dat is een interessante uitspraak. Ik denk eigenlijk dat in alle relaties de machtsfactor meespeelt. Degene die het meeste liefheeft, heeft het minste macht.”

“Tot op zekere hoogte is dat zo. Rechts dacht dat Spanje van hen was: dat zij alles konden doen. Links geloofde in de verkiezingen. Toen links aan de macht was, greep rechts in. Dat geldt in zekere zin ook voor Guillermo en Amparo: zij liet zich beschermen en redden door Guillermo. Op het moment dat rechts aan de macht kwam, pakte ze haar spullen en vertrok met hun kind.”

“Vriendschap is een meer constante factor dan liefde – die komt en gaat. Tijdens mijn research is naar voren gekomen dat vriendschap in het verzet een van de belangrijke factoren was. Bovendien drijft de vriendschap tot actie in de roman. Ik vertel een verhaal graag van onderaf: wat drijft gewone mensen ertoe om grootse dingen te doen? Vriendschap en dankbaarheid.”

VEELGEPREZEN AUTEUR

Almudena Grandes (1960, Madrid) studeerde geografie en geschiedenis aan de Universiteit van Madrid. Grandes is een van Spanjes meest geprezen en bestverkopende literaire auteurs. Andere titels van haar hand over het Francotijdperk zijn Het ijzige hart (2007), De vijand van mijn vader (2012) en De drie bruiloften van Manolita (2014).