Nana Kwame Adjei-Brenyah: ‘Als je zwart bent, heb je geen keuze’
Het Parool, PS Kunst en Media, maandag 9 september 2019
Nana Kwame Adjei-Brenyah is een belangrijke nieuwe stem in de Amerikaanse literatuur. Dinsdag praat de gelauwerde debutant in De Nieuwe Liefde over zijn bundel Friday Black.
Door Dieuwertje Mertens
De Amerikaanse auteur Nana Kwame (27), zoon van Ghanese immigranten, confronteert de lezer in zijn snoeiharde, satirische en dystopische verhalendebuut Black Friday met de uitwassen van deze tijd, zoals de hysterische consumptiemaatschappij en racisme. Hij schrijft over pretpark ‘Zimmerland’, waar de boze witte middenklasse haar gevoel voor rechtvaardigheid kan bevredigen door in een gesimuleerde buitenwijk een zwarte acteur in de voortuin neer te schieten. Of over Friday Black (een overtreffende trap van Black Friday), de dag waarop een winkelbediende rondrijdt om de lijken op te ruimen van consumenten die zijn omgekomen in het uitverkoopgeweld.
Wat voor kleding had u gisteren aan bij uw optreden op een literaire avond in Kaapstad?
“Ik droeg een blauw jack. Om eerlijk te zijn: toen ik net begon met openbare optredens had ik nooit zoiets dergelijks aangetrokken. Ik krijg snel het gevoel dat ik niet op dat podium thuishoor en als ik in academische kringen optreed, heb ik al helemaal de neiging om bretels, jasje, stropdas te dragen. Ik heb mij echter voorgenomen meer mezelf te zijn.”
In het verhaal Finkelstein Vijf schrijft u hoe Emmanuel middels zijn kledingstijl en gedragingen bepaalt hoe hij zich beweegt op een schaal van zwart tot wit. ‘In het openbaar, waar mensen hem konden zien, was het onmogelijk om zijn Zwartheid terug te brengen tot iets wat ook maar in de buurt kwam van een 1,5. Maar als hij een das en brogues droeg, aan één stuk door glimlachte, (..), kon hij zijn Zwartheid net tot een 4,0 reduceren.’ Herkent u dat?
“Als je zwart bent, heb je geen keuze. De mate waarop wij succes oogsten, wordt mede bepaald door de mate waarin wij bereid zijn en in de mogelijkheid verkeren om ons aan te passen. Als je op de maatschappelijk ladder wil stijgen, ben je hiertoe gedwongen. Ik ben me hier heel bewust van en probeer nu te denken: ik hoef me niet aan te passen. Ik heb hard gewerkt voor wat ik heb bereikt, dus ik mág hier zijn.”
Er zit veel geweld en dood in uw verhalen.
“Juist omdat ik niet ongevoelig ben voor wat zich in Amerika afspeelt: ik wil laten zien dat we ons op een glijdende schaal bevinden.”
U schreef de bundel voordat Trump werd verkozen tot president. Heeft zijn presidentschap een andere lading aan de verhalen gegeven?
“Ik schreef ze voordat het zelfs bij mij opkwam dat hij aan de macht zou kunnen komen. Tegelijkertijd geloof ik dat Trump in al zijn ‘verschrikkelijkheid’ niet het virus, maar het symptoom is van wat er al gaande was op het gebied van racisme, misogynie en een aanbidding van kapitalistisch succes.”
De meeste verhalen spelen in de nabije toekomst. Vond u het heden niet erg genoeg?
“Het irriteert me mateloos dat mensen niet reageren op wat er om hen heen gebeurt. Veel mannen reageren bijvoorbeeld niet op geweld jegens vrouwen. En veel mensen erkennen niet dat zij een geprivilegieerde positie hebben. Als je hen hiermee confronteert, schieten ze in de verdediging. Als je een verhaal in de toekomst situeert, kunnen ze er op een andere manier naar kijken. Je kunt zeggen: dit personage met wie jij veel gelijkenissen vertoont, is onderdeel van een kwaadaardig systeem. Misschien zien ze dan ook dat die fictieve situatie niet zo veel verschilt van de huidige. Op die manier creëer je een gemeenschappelijke basis om over maatschappelijke problemen te praten.”
Waarom ‘korte verhalen’?
“Ik houd van variëteit. Bovendien is het een uitdagend genre. Je moet een krachtige indruk maken in een paar bladzijden. Mijn personages bevinden zich in een andere wereld, waar soms op een andere manier wordt gesproken. Dat maakt de uitdaging nog groter. Ik moet lezers bereid vinden kennis te maken met die wereld en dat personage in een heel kort tijdbestek. Als dat lukt, is dat fantastisch.”
Voordat u les ging geven aan de Colgate University en schrijver werd, werkte u in de Retail. Hoe was dat?
“Ik werkte voor, tijdens en een korte periode na mijn studie in kledingwinkels in winkelcentra. Dat was niet leuk. Mijn grootste angst was dat ik er voor altijd vast zou zitten. Maar het werk was zo saai dat ik tijd had om mij andere dingen te verbeelden. Tegelijkertijd is zo’n winkel een plek waar je een hoop mensen ontmoet. Soms is er zelfs sprake van meer dan oppervlakkige interactie. Zo herinner ik me een vrouw die op zoek was naar grijze kleding zonder patronen of emblemen. Ze kocht kleding voor haar man in detentie. De kledingvoorschriften van gevangenissen zijn erg streng. Ze was zo blij dat ik haar kon helpen. Dat deel van het werk vond ik fijn.”
Uw verhalen geven blijk van een gecompliceerde verstandhouding tot consumentisme.
“Dat heeft te maken met de omstandigheden waarin ik opgroeide. Ik was voortdurend bang dat de elektriciteit zou worden afgesloten, omdat mijn ouders de rekeningen niet konden betalen. Ik werkte in een winkel terwijl ik bijna geen geld had. Tegelijkertijd zie je ook hoe je overal wordt gemanipuleerd om dingen te willen hebben. Dat doet iets met je brein.”
U won onder meer de PEN/Jean Stein Book Award 2019, met een geldbedrag van 75.000 dollar. Heeft dat uw houding ten opzichte van consumentisme veranderd?
“Ik kan niet zeggen dat het een slecht gevoel gaf. Dit jaar is het eerste jaar dat ik geen les hoef te geven. Mijn vader is kortgeleden overleden en ook toen kwam het geld goed van pas. In zijn algemeenheid denk ik dat geld de oplossing is voor veel problemen. Nu ik geld heb, ben ik gearriveerd. Maar ik heb dit geld bemachtigd door iets wat ik heb gedaan toen ik nog geen geld had, en ook omdat ik geen geld had.”
The black Capote, avond met Nana Kwame en Nisrine Mbarki naar aanleiding van de vertaling van Friday Black, 10/9, 20.00 uur, De Nieuwe Liefde.
* In Het Parool verscheen kortere versie van dit interview